1. Türkiye’de Üretim
Makine, elektrikli cihaz ve makineler, taşıt araçları ve inşaat sektörlerine ara mamul temin eden döküm ve dövme sektörlerinin gelişimi sanayileşme ile paralel gerçekleşmiştir.
Türkiye’de döküm ve dövme ürünlerinin en büyük kullanıcısı olan makina sanayinin kurulması, 1950’lere kadar uzanmaktadır. Makine sanayinin gelişmesi, özellikle altmışlı yılların sonuna doğru birçok fabrikanın kurulmasıyla hızlanmıştır. Türk makine sanayi, kamu kuruluşları tarafından kurulmuş olmasına rağmen günümüzde sektöre özel sektör hakimdir.
Türk makine sanayinin üretim alanı; kazanlar, ocak, inşaat makineleri, ağır sanayi makineleri, işleme tezgahları, freeze makineleri, delme makineleri, kesme ve bükme makineleri, ağaç işleme makineleri, pompa ve kompresörler, el aletleri, enerji türbinleri, klima cihazları, tekstil makineleri, gıda işleme makineleri, kaldırma ve taşıma makineleri, dikiş makineleri, buzdolapları ve çamaşır makineleri (hem ev hem de sanayi için) vanalar, dişliler ve yatakları içermektedir. Türk makine sanayi, yukarıda anılan makinelerin hemen hemen tüm parça ve aksesuarlarını, uluslararası pazarlarda rekabet edebilecek fiyat ve kalitede üretebilmektedir. Üretimde yerli üretimin ortalama payı %80-85 civarındadır. Türk makine sanayi ihracatta da başarı sağlamıştır. 2004 yılında makine sanayinin ihracat değeri 4,1 milyar Dolar olarak gerçekleşmiştir.
Türk döküm ve dövme ürünlerinin en büyük kullanıcılarından biri de otomotiv sanayidir. Bugün Türkiye’de, onyedi firma otomobil, otobüs, kamyon, pickup, minibüs, midibüs ve treyler gibi çeşitli tiplerde taşıt araçları, dört firma traktör üretmektedir. Bunlardan altı tanesi ise binek otomobil üretmektedir. Türk otomotiv sanayi, 776.000’i binek otomobil olan 1.183.740 araçlık toplam üretim kapasitesine sahiptir. 2004 yılında, yıllık toplam araç üretimi 862 035 adet olarak gerçekleşmiştir.
Türk makine ve parça üreticileri, Avrupa ve uluslararası standart ve normlarına uygun üretim yapmaktadırlar. Avrupa Birliği ile teknik uyum çerçevesinde yurtiçi üretim Avrupa Birliği zorunlu uygulamalarına uyum süreci içindedir. Makine sektörü CE işareti uygulamasına 2002 yılında başlamıştır.
1960 yılından günümüze kadar, Türkiye’nin döküm sanayi üretimi, modernizasyon ve kapasite artırma yatırımları sayesinde düzenli bir artış eğilimi göstermiştir. T.Döküm Sanayicileri Derneği'nin verilerine göre; Türk döküm sanayi üretimi 1960 yılında 161.000 ton iken 2004 yılında 910 000 tona ulaşmıştır. 2003 yılında toplam 897.000 ton olan toplam üretim, 2004 yılında % 2,4 oranında artarak 910 000 ton olarak gerçekleşmiştir.
Bugün, Türk döküm ürünleri sektöründe, 15 büyük döküm firması, 267 döküm fabrikası ve 415 küçük dökümhane olmak üzere toplam 697 döküm firması üretim faaliyetinde bulunmaktadır. Türk Döküm Sanayicileri Derneği’nin verilerine göre; 2004 yılında 475 bin ton döküm piki, 308 bin ton sfero döküm, 121 bin ton çelik döküm ve 6 bin ton temper döküm olmak üzere toplam 910 bin ton demir-çelik döküm üretimi yapılmıştır. Türk dökümhaneleri yerli sanayiimizin birçok dalında kullanılan alaşımlı ve alaşımsız demirden mamul her çeşit döküm parçalarını üretebilmektedir. Sektörde toplam 17 944 kişi istihdam edilmektedir.
Türkiye’nin toplam yıllık döküm üretim kapasitesi 1 milyon tondur. Türk döküm sanayi 2003 yılında miktar olarak üretim sıralamasında dünyada onyedinci, Avrupa'da ise yedinci sıradadır.
Sektördeki maliyet unsurlarını incelediğimizde; pik grubu işletmelerde, %30-40 hammadde, %20-30 işçilik, %20 enerji ve diğerleridir. Çelik grubu işletmelerde ise %25-35 hammadde, %25-35 işçilik, %25 enerji ve diğerleridir.
Sektördeki firmaların coğrafik dağılımını incelediğimizde; özel sektöre ait belli başlı dökümhanelerin İstanbul, Kocaeli, Bursa, Eskişehir, Bilecik, İzmir ve Ankara’da, küçük ölçekli aile işletmelerinin ise Türkiye’nin hemen hemen her bölgesine yayıldığı görülmektedir.
Türk Döküm Sanayicileri Derneği-TÜDÖKSAD’dan alınan bilgilere göre; 2004 yılında sanayi üretimi kapasite kullanımlarındaki artış tüm sanayi dallarına ürün veren döküm sanayiini de olumlu etkilemiştir. 2004 ün sonuna doğru yurtiçi ve yurtdışı taleplerin büyük artış göstermesi nedeniyle Türk döküm sanayii tam kapasite üretime geçmiştir.
2004 yılının başında etkili olan hammadde teminindeki aksamaları nedeniyle sıkıntılı günler yaşayan sektör yurt içi pik üreticilerinin iç piyasaya satışlarını artırmaları ile rahatlamıştır. Hurda fiyatları da yılın ikinci yarısında normal seviyelere inmiştir.
Türkiye’nin coğrafi olarak en önemli metal hammadde üreticisi Rusya ve Ukrayna’ya yakınlığı avantajı olmasına rağmen bu ülkelerden hammadde temininde ve fiyatlarında çok büyük değişiklikler olmaktadır. Avrupa döküm sanayi bu sıkıntılardan Türkiye’den daha fazla etkilenmiş ve bu nedenle son zamanlarda Türk dökümhanelerine çok yoğun talep olmuştur. Son iki yıl içinde Türk dökümhanelerinde teknoloji ve katma değeri daha yüksek olan sfero ve alüminyum alaşımları döküm üretimi belirgin derecede artmış pik dökümün payı azalmıştır.
2004 yılında dökümhaneler toplam üretimlerinin %56 sını ihraç etmişlerdir. 2005 yılında bu oranın artması beklenmektedir. 2004 yılında 20,000 den fazla konteyner dolusu döküm ürünü yurt dışına teslim edilmiştir.
2. Türkiye’nin Dış Ticareti
İhracat
Türk döküm sanayi 1990-2004 yılları arasında, üretimdeki olumlu gelişmelere paralel olarak ihracatta da önemli bir performans göstermiştir. 1990 yılında döküm ve dövme ürünleri ihracatı 22,1 milyon Dolar değerinde iken 2004 yılında 2 milyar Dolara yükselmiştir.
Döküm ürünleri üretimi ve ihracatındaki bu büyük artış; artan iç ve dış talep ve birçok yatırımcıyı döküm sektöründe yatırım yapmaya teşvik eden devlet politikaları sayesinde gerçekleşmiştir. Türk döküm sanayicileri de yeni teknolojileri kullanarak, verimliliği artırmayı ve yüksek kalite ile birlikte düşük üretim maliyetine ulaşmayı başarmışlardır.
Döküm sanayi yatırımlarının geri dönüşümünün çok uzun zaman alması ve gelişmiş ülkelerdeki yaşam standartlarının yüksek oluşu nedeniyle son yıllarda gelişmiş ülkeler döküm sanayine yatırım yapmaktan kaçınmaktadırlar.
Bu gelişmelerin sonucu olarak, Türk döküm ve dövme ürünleri sektörü, Avrupa’nın döküm ve dövme sektörleri ile kıyaslandığında önemli rekabet avantajlarına sahiptir. Türk döküm sanayi, çok miktarda döküm ürünü kullanan Avrupa için en önemli tedarikçilerinden biridir.
Devlet Planlama Teşkilatı'nca "VII. 5 Yıllık Kalkınma Planı" çerçevesinde hazırlanan demir-çelik döküm ve dövme ürünleri özel ihtisas komisyonları raporlarında belirlenen gümrük tarife istatistik pozisyon numaralarına (GTİP) göre; 2004 yılı demir-çelik döküm ve dövme ihracatımız bir önceki yıla göre % 35,3 oranında artış göstererek 2 milyar Dolara ulaşmıştır.
Sözkonusu 2 milyar Dolarlık ihracatımızda; 1,4 milyar Doları (% 69) otomotiv sanayi parçaları, 377 milyon Doları (% 8 ) makina sanayi için aksam ve parçalar ve 143 milyon Doları (% 7) inşaat sanayi için döküm parçalar olmak üzere üç önemli grup yer almaktadır.
2004 yılında 157 ülkeye gerçekleştirilen döküm ve dövme ürünleri ihracatımızda en büyük pay 650 milyon Dolar ve %31'lik oran ile Almanya'dır, bu ülkeyi 232 milyon Dolar ve %11'lik pay ile İtalya, 124 milyon Dolar ve % 7’lik pay ile Fransa, 118 milyon Dolar ve % 6'lık pay ile İngiltere ve 80 milyon Dolar ve % 6'lık pay ile ABD izlemektedir.
Demir-çelik döküm ve dövme ithalatımız da 2004 yılında bir önceki yıla göre % 53 oranında artarak 2,6 milyar Dolar olmuştur.
Sözkonusu 2,6 milyar Dolarlık ithalatımızda; otomotiv sanayii aksam-parçaları 2 milyar Dolar ve % 73,6‘lık pay ile 2004 yılında ilk sırada yer alan ürün grubu olmuştur. Bunu sırasıyla; 536 milyon Dolar % 20 pay makina sanayii parçaları, 73 milyon Dolar ve % 2,7’lik pay ile çelik sanayiinde kullanılan döküm mamülleri ve 28 milyon Dolar ve % 1’lik pay ile inşaat sanayi için kullanılan döküm ürünleri izlemektedir.
2004 yılında toplam 112 ülkeden döküm ve dövme mamulleri ithal edilmiştir. Türkiye döküm dövme ürünlerinin % 80’ini Avrupa Birliği (25) ülkelerinden ithal etmiştir. Döküm ve dövme ürünlerinin en çok ithal edildiği ülke, ihracatımızda da ilk sırada bulunan Almanya (662 milyon Dolar ve % 25 pay ) olmuştur. Ardından 381 milyon Dolar ve % 14 pay ile İngiltere, 278 milyon Dolar ve % 14’lük pay ile Fransa ve 339 milyon Dolar ve % 13 pay ile İngiltere ithalat yaptığımız diğer ülkeler olmuşlardır. En çok ithalat yaptığımız bu ülkelerin 2003 yılında da ilk sıralarda yer aldığı görülmektedir.
Döküm ve dövme ürünleri dış ticaret rakamları genel olarak değerlendirildiğinde; geçmiş yıllarda, döküm ürünlerine oranla çok düşük seviyelerde de olsa dövme ürünleri dış ticareti yapılırken 2004 yılında dövme taslağı ihracatı ve ithalatı yapılmamıştır.
2001 yılında ülkede yaşanan ekonomik krizin etkisiyle düşen üretimin yanısıra ithalat da % 28 oranında azalmıştır. 2002,2003 ve 2004 yıllarında ise ekonomik kriz sonrasında piyasanın canlanması üretim, ihracat ve ithalatı artırmıştır. 2004 yılında döküm ve dövme ürünleri ihracatı bir önceki yıla göre % 35,3, ithalatı ise % 53 oranında artış göstermiştir.
3. Dünya Ticareti
"Modern Casting" isimli yayının verilerine göre 2003 yılında dünya toplam demir ve demir dışı metal döküm üretimi 73,5 milyon ton olarak gerçekleşmişir. Dünya döküm sektöründe istihdam edilen kişi sayısı 2 milyon ve sektörün yıllık büyüme potasiyeli 3 milyon tondur.
"Modern Casting" isimli yayından alınan verilere göre; 2003 yılı dünya demir ve demir dışı metal döküm mamül üretiminde ilk on sırada yer alan ülkeler şöyledir; Çin (18,1 milyon ton), ABD (12 milyon ton), Japonya (6,1 milyon ton), Almanya (4,7 milyon ton), Hindistan (4 milyon ton), Fransa (2,4 milyon ton), İtalya (2,4 milyon ton), Kanada (2,2 milyon ton), Meksika (1,8 milyon ton) ve Kore (1,7 milyon ton). Türkiye ise toplam 955 bin tonluk demir ve demir dışı metal döküm üretimi ile dünya sıralamasında 15 inci sıradadır.
Döküm ve dövme ürünlerinin dünya ticaret istatistiklerinin ortaya konulması amacıyla yapılan çalışmada; DPT-Döküm ve Dövme Ürünleri Özel İhtisas Komisyonları tarafından döküm ve dövme ürünleri için tanımlanan armonize sistem numaraları esas alınmıştır.
Döküm ve dövme ürünlerinin 2003 yılı dünya ihracatında; ABD 39,5 milyar Dolar ve % 18,1’lik pay ile birinci sırada yeralmaktadır. Almanya 21,5 milyar Dolarlık ihracat değeri ve % 9,9’luk pay ile ikinci, Kanada ise 13,7 milyar Dolar ve % 6,3’lük pay ile üçüncü sırada bulunmaktadır.
COMTRADE verilerine göre; 2001 yılı dünya döküm ve dövme ihracatında Tü
Döküm ve dövme ürünlerinin 2003 yılı dünya ithalatında; Almanya 42,4 milyar Dolar ve % 19,6’lık pay ile birinci sırada yeralmaktadır. ABD 29,5 milyar Dolarlık ihracat değeri ve % 13,6’lık pay ile ikinci, Japonya ise 26,9 milyar Dolar ve % 12,4’lük pay ile üçüncü sırada bulunmaktadır.
COMTRADE verilerine göre; 2003 yılı dünya döküm ve dövme ithalatında Türkiye 1,8 milyar Dolarlık ithalat değeri ve % 0,8’lik payı ile 23 üncü sırada yeralmaktadır.
SITC NO: ARMONİZE NO: (Ürünlerin detayları ve açılımları)
Türkiye ve dünya dış ticaret istatistikleri; Devlet Planlama Teşkilatı Özel İhtisas Komisyonu tarafından döküm ve dövme ürünleri için belirlenen Armonize No.(GTİP) numaralarına göre ele alınmış olup sözkonusu GTİP numaraları, kullanıcı sektörleri ile birlikte aşağıda verilmektedir.
Tolga KARANFİL